املاک تملیکی چیست؟ موارد و نکات مهم در رابطه با آن کدامند؟

املاک تملیکی به اموال و کالاهایی گفته می شود که بر اساس قانون توسط دولت ضبط و توقیف شده اند. بعد از تصرف این اموال دولت اختیار دار کامل این اموال خواهد شد. طیف مختلفی از دارایی ها و اموال جزء اموال ذکر شده قرار می گیرند . قطعا این پرسش به ذهنتان خطور می کند که دولت دقیقا چگونه بر این اموال تسلط پیدا می کند؟ در جواب باید گفت  برای این منظور دولت سازمانی را در سال ۱۳۷۰ بانام سازمان اموال تملیکی تاسیس کرد. سپس  وظیفه جمع آوری،  ضبط و نگهداری  این اموال را بر عهده آن قرار داد. ناگفته نماند پیش از سال ۱۳۷۰ این وظایف بر عهده اداره کمرک بود.

املاک تملیکی شامل چه اموال و دارایی هایی می شوند؟

املاک تملیکی شامل چه اموال و دارایی هایی می شوند؟

به موجب قانون تصویب شده در خصوص املاک تملیکی، اموال ذیل شامل این نوع اموال می شوند:

۱: کالاها و یا اموال قاچاق بدون صاحب.

۲: کالاهای قاچاقی که صاحب آن ها فراری شده است.

۳: تمامی اموال و یا حقوق مربوط به اموالی که در اختیار دولت قرار گرفته اند. این اموال ممکن است توقیف و یا تحت سرپرستی دولت باشند.

۴: اموال و کالاهای دولتی و غیر دولتی که قاچاق بوده و یا متروکه شده اند.

۵: اموالی که به موجی اصل ۴۹ قانون اساسی کشور و یا سایر قوانین مرتبط در اختیار دولت قرار داده شده اند.

۶:  اموال و حقوق مالی که در پی احکام صادره از طریق مراجع قضایی و یا صنفی و اداری در اختیار دولت قرار داده شده اند. این اموال اغلب از طریق ضبط، هبه، صلح، مصادره، جریمه، تملک، استرداد و تعزیر مالی در اختیار دولت قرار می گیرند.

رکن و اجزاء مهم سازمان جمع آوری، نگهداری و فروش املاک متصرفه

رکن و اجزاء مهم سازمان جمع آوری، نگهداری و فروش املاک متصرفه

سازمان املاک تملیکی دارای پنج رکن و یا اجزاء مهم می باشد که عبارتند از:

۱: مجمع عمومی سازمان.

۲: مدیر عامل سازمان.

۳: هیات مدیره سازمان.

۴: حسابرس سازمان.

۵: هیات عالی نظارت بر کار و فعالیت سازمان.

هدف از تشکیل سازمان جمع آوری و فروش املاک متصرف شده از سوی دولت چیست؟

سازمان املاک تملیکی یک شرکت کاملا دولتی است که جزء ی از وزارت امور اقتصادی و دارایی به شمار می آید. ‌این سازمان دارای استقلال مالی و حقوقی می باشد. هدف از تشکیل و راه اندازی این سازمان تمرکز و آگاهی هر چه بیشتر دولت بر نحوه جمع آوری، نگهداری و فروش اموال متصرفه است. در حقیقت این سازمان از ادغام دو واحد اداری و سازمان کوچکتر تشکیل شده است. مرکز کالای متروکه و دفتر اجرای تبصره ۲۸ قانون بودجه این دو نهاد و واحد اداری می باشند.

سازمان املاک تملیکی یک سازمان دائمی بوده و برای مدت ها و سال های نامحدود تاسیس شده است. همچنین مرجع ذیربط درباره انحلال آن تنها قانون است و هیچ سازمان و یا شخصی قادر به انحلال آن نخواهد بود. مرکز اصلی این سازمان در پایتخت است که با تصویب مجمع عمومی می تواند در سایر شهرها شعباتی را دایر نماید.

نکته: این سازمان وظیفه تعیین تکلیف درباره کلیه املاک متصرفه از سوی دولت را برعهده دارد و حافظ حق و حقوق مردم نیز می باشد. در واقع رعایت حقوق افراد جامعه و در نظر گرفتن حقوق آنان جزئی از وظایف آن است. این سازمان در سال ۹۲ طی مصوبه ای منحل گردید و سازمانی تحت عنوان سازمان اموال دولتی تشکیل شد. بعد از شروع به کار دولت حسن روحانی به دستور ایشان مصوبه لغو گردید و سازمان املاک تملیکی دوباره افتتاح شد.

نحوه عملکرد سازمان در قبال املاک تملیکی

عملکرد سازمان مربوطه در خصوص املاک تملیکی توسط قانون مشخص گردیده است. به موجب مفاد ۸،۹،۱۰ قانون این سازمان موظف است تا یک سال بعد از جمع آوری اموال آن ها را به فروش برساند. لازم به ذکر است که گاهی این مهلت یک ساله قابل تمدید است.

بعد از فروش املاک تملیکی این سازمان موظف است درصد تعیین شده از مبلغ فروش را به حساب درآمد عمومی کشور واریز کند. این سازمان مجاز است  ۱۰/۰از مبلغ فروش اموال منقول و ۵/۰از  فروش اموال غیر منقول را به احتساب خود در بیاورد. درصد های ذکر شده از کل مبلغ فروش اموال متصرفه می باشند. سازمان وظیفه دارد در اسرع وقت این مبالغ را به حساب تمرکز درآمد خود در خزانه واریز نماید.

سازمان املاک تملیکی برای اموال افراد حقیقی و یا حقوقی که بر اساس قانون تصرف نموده است، حساب های مجزایی در نظر می گیرد. حساب های در نظر گرفته شده جهت واریز سود خالص و یا زیان ناشی از اداره، نگهداری واستفاده از این اموال می باشند. سازمان بعد از مشخص شدن وضعیت اموال و صدور رای برای تصرف آن ها توسط دولت مبلغ سود و زیان را به حساب ها واریز می کند. لازم به ذکر است که در پایان هر سال مانده بستانکار حساب ها به حساب درآمد عمومی کل کشور واریز خواهد شد.

تکلیف املاک تملیکی بعد از شناسایی و جمع آوری شدن توسط سازمان

املاک تملیکی بعد از جمع آوری و قرار گرفتن در اختیار دولت باید بر اساس قانون با آنها رفتار شود. کالاهای ضبط شده از هر نوعی که باشند تحویل نهاد و یا سازمان ذیصلاح آن داده می شود.‌ برای نمونه اگر اموال ضبط شده دارو باشد، تحویل وزارت بهداشت داده می شود. بعد از تحویل کالا ها به وزارت و سازمان های مربوطه مقدمات فروش آن ها مهیا می شود.

در واقع فروش املاک تملیکی باید یا به صورت مناقصه و یا مزایده صورت بگیرد. به این ترتیب ابتدا فراخوانی جهت آگاهی مردم از فروش این اموال داده خواهد شد. سپس به مزایده گذاشته می شوند. حال شاید از خودتان بپرسید پس تکلیف اموالی که به فروش نمی رسند چه می شود؟ در جواب باید گفت این اموال در صورت عدم فروش از طریق مزایده به روش مناقصه در معرض فروش قرار داده می شوند.

مفاد اصل ۴۹ قانون اساسی درباره املاک تملیکی

ماده ۴۹ قانون اساسی کشور به روشنی درباره وظایف دولت در خصوص املاک تملیکی پرداخته است. طبق این ماده قانونی دولت موظف می شود تا ثروت و اموال ناشی از اختلاس، سرقت، ربا، رشوه، قمارو غصب را به صاحبان حق بازگرداند. حال در صورت مشخص نبودن صاحب حق دولت می تواند ثروت و یا اموال را جزء بیت المال قرار دهد. بازگشایی اماکن فحشا، فروش زمین های موات، موقوفات از دیگر ثروت هایی هستند که دولت می تواند آن ها را تقدیم بیت المال نماید.

نگهداری املاک تصرف شده توسط موسسات و شرکت های دولتی

نگهداری و اداره املاک تملیکی گاهی به عهده سازمان ها و شرکت های دولتی قرار داده می شود. بر اساس تبصره قانون ۲ در خصوص این املاک سازمان مربوطه می تواند این اموال را در اختیار برخی مراکز دولتی قرار دهد.  این امر باید طبق آئین نامه ها و دستورالعمل های مجمع عمومی سازمان انجام بگیرد. لازم به ذکر است واگزاری این اموال به سازمان های دولتی موقتی بوده و برای حداکثر ۳ سال خواهد بود.

چه اموال متصرفه ای در اختیار ولی فقیه قرار می گیرند؟

طبق ماده ۳ قانون املاک تملیکی تمامی اموال مجهول المالک بجز اموال قاچاقی که صاحب آن ها فراری است در اختیار ولی فقیه قرار می گیرند. اموال بلاصاحب مانند ارثی که وارثی نداشته باشد، اموال تخمیس و  خروج از ذمه تماما در اختیار ولی فقیه قرار می گیرند. بعد از قرار گیری این اموال در اختیار ایشان خود شخصا در باره آن ها تصمیم گیری می کند. گاهی اوقات این اموال به دستور ولی فقیه در اختیار سازمان مربوطه قرار داده می شوند.

در صورت در اختیار قرار دادن املاک تملیکی به سازمان از سوی ولی فقیه، اداره این اموال به صورت جداگانه انجام می گیرد. هر گونه دخل و تصرف در این اموال و پرداخت هر نوع وجهی حاصل از فروش آن ها تنها با دستور شخص معظم له امکان پذیر است. گاهی اوقات ایشان جهت رسیدگی به امورات این اموال نماینده ای از سوی خویش تعیین می نمایند.

در چه صورت املاک تملیکی جزئی از سرمایه سازمان می شوند؟

بخشی از املاک تملیکی منقول و غیر منقول که در تصرف مرکز کالاهای متروکه قرار دارند به سازمان داده می شوند. البته  این بخش باید با نظر و تشخیص وزیر امور اقتصادی و دارایی مورد نیاز سازمان شناخته شوند تا در اختیار آن قرار بگیرند.‌ در واقع آن چیزی که از این دارایی ها در اختیار سازمان قرار داده می شود مبلغی معادل بهای آن ها می باشد.

تحولات اخیر سازمان مربوطه

الکترونیکی شدن مراحل صدور احکام صادره از سوی حاکم شرع املاک تملیکی از جمله تحولات عظیم این سازمان بوده است. طی سال های اخیر با فراهم نمودن زیرساخت های لازم در سایت مکاتبات سازمان صدور این احکام به صورت الکترونیکی انجام می شود. با توجه به تحول انجام گرفته مدیریت های استانی موظف هستند مدارک لازم را به سامانه  دفتر حاکم ارسال نمایند. این مدارک شامل:  برگه اظهارنامه و قبض انبار گمرک و مشخصات کامل کالا می باشند.

سخن آخر

کلیه وظایف و اختیارات سازمان مربوطه توسط قانون مشخص و محرز شده اند. بنابراین این سازمان موظف است بر اساس قانون با املاکی که به تصرف دولت درآمده اند رفتار نماید. هر چند این سازمان سازمانی مستقل است اما در انجام وظایف خود باید در راستای منافع دولت قدم بردارد.

مطالب بیشتر: