توضیح درباره نکاتی که در طراحی مجتمع های مسکونی باید رعایت شود.

انبوه سازی مسکن و طراحی مجتمع های مسکونی

آپارتمان نشینی را می توان مهمترین تغییر در فرایند اسکان جوامع شهری دانست که به حالت غالب مسکن شهری در دوران معاصر بدل شده است. مجتمع های مسکونی زمانی قرار بود با واقع شدن در میان فضاهای سبز و زیبا به صورت کم تراکم، اجتماعات نمونه ای را شکل دهد. اما کم کم به مجتمع های مسکونی آپارتمانی تبدیل شدند که تراکم بسیار بالا دارند. توسعه صنعتی، افزایش جمعیت، ایجاد شیوه های معماری نو و مفهوم توسعه عمودی شهرها، نیروهایی بودند که سیر تغییر این مجتمع ها را به شکل امروزی دگرگون کردند.

در کشور ما نیز همسو با روند فزاینده شهرنشینی، تولید مسکن انبوه به شکل مجتمع های مسکونی، یکی از راهکارهای پاسخگویی به نیاز مسکن شناخته و اجرا شد. طراحی مجتمع مسکونی و ایجاد کوی های مسکونی برای رفع نیاز مسکن نیازمندان، احداث مجتمع های مسکونی کوتاه و بلند مرتبه در مقیاس های کوچک و بزرگ، از جمله این اقدامات بوده است.

مجتمع مسکونی

مجتمع مسکونی به بناهای بلند مرتبه ای گفته می شود که به شکل چند طبقه ساخته می شوند. این ساختمان ها معمولا کاربری مسکونی، اداری – مسکونی یا چند کاربری دارند. تفاوت مجتمع مسکونی با آسمان خراش در این است که معمولا به ساختمان های بیشتر از ۱۵ طبقه آسمان خراش گفته می شود. در شهرهای بزرگ به علت کمبود زمین، نیاز به تراکم جمعیتی را به کمک ساخت بلوک های آپارتمانی، رفع می کنند. مزیت عمده این شکل سکونت آن است که جمعیت زیادی را در کمترین مساحت و در قالب طبقات متعدد در خود جای می دهد. امری که شاید در شرایط فعلی اجتناب ناپذیر تلقی گردد. در این مجتمع ها، معمولا مالکیت قسمت هایی از فضا مشاع بوده و استفاده از آنها تابع مقررات خاص و جمعی است.

مقیاس این مجموعه ها معمولا بسیار متفاوت و از چند واحد مسکونی مانند ساختمان هایی که به صورت تجمیع شده در یک قطعه تفکیکی ساخته می شوند تا ساختمان های بلند مرتبه مسکونی متغیر است. در مجتمع های مسکونی بجز واحد مسکونی شخصی، سایر فضاها مشاع و مشترک می باشد. البته یک مجتمع مسکونی ممکن است تماما از خانه های ویلایی مستقل یا آپارتمان هایی با ۲ تا ۳ طبقه یا بیشتر، شکل بگیرد. مجتمع های مسکونی در انواع کوچک یا بسیار بزرگ و پرتراکم وجود دارند.

توده و فضا در مبحث طراحی مجتمع مسکونی

برخلاف الگوی ساخت مسکن در قطعه زمین های منفرد، در انبوه سازی و طراحی مجتمع های مسکونی، خلق فضاهای متنوع شهری ممکن است. مبحث توده و فضا در برنامه ریزی و طراحی مجتمع های مسکونی امری مهم به حساب می آیند. طراحی مجموعه مسکونی به معنای چیدن تعدادی بلوک ساختمانی یک شکل در کنار هم نیست. بلکه ایجاد متناسب فضای محصور در کنار فضای باز مطلوب و نیز ساخت ترکیب زیباشناسانه ای بین توده ساختمانی و فضای شهری می باشد. در طراحی مجتمع های مسکونی تنظیم مناسب ارتباط بین بلوک های ساختمانی و فضاهای باز مثل بوستان های عمومی، مسیرهای پیاده رو، فضای بازی کودکان و… امری حیاتی است.

طبق ضوابط شورای عالی شهرسازی، فضای باز مجتمع های مسکونی باید حداقل شامل ۴۰% از مساحت زمینی باشد که مجتمع در آن ساخته می شود. غیر از این لبه بناهای مجاور معابر می بایست به اندازه یک چهارم بیشترین ارتفاع ساختمان عقب نشینی داشته باشند و سطح حاصل در محاسبه فضای باز جزو فضای مشاع مجتمع محسوب می گردد. همچنین فاصله بناهای دارای جهت گیری یکسان نباید از نصف مجموع ارتفاع دو ساختمان کمتر باشد.

بر اساس تحقیقات موجود، تراکم مطلوب و متغیرهای کنترل کننده آن می توانند تامین کننده و نشان دهنده مواردی باشند که از آن جمله می توان به نور، آفتاب، هوای کافی، فضاهای باز جهت استفاده کلیه واحدهای مسکونی، فضای لازم برای خدمات و تسهیلات شهری و محله ای، ایجاد احساس گشودگی و تامین عرصه های خصوصی برای ساکنان اشاره کرد.

طراحی مجتمع مسکونی و ارتباط آن با چشم انداز و منظر شهری

مجتمع های مسکونی، خصوصا نوع بلند مرتبه آنها، به دلیل مقیاس، فرم و خصوصیات ساختمانی، تاثیرات گوناگونی بر محیط از جنبه بصری و سیمای شهری دارند که مهمترین این اثرات را می توان از نقطه نظر انسداد دید و تامین چشم انداز، عدم وحدت و هماهنگی با زمینه و تاثیرات نما و تزئینات ساختمان ها بر منظر شهری بررسی نمود. مجتمع های مسکونی بلند مرتبه در رابطه با دید و چشم انداز کارکردی دوگانه دارند. از یک سو چشم اندازی زیبا و افق دید گسترده ای را نصیب ساکنان خود می نمایند. از سوی دیگر چشم انداز را بر روی ساختمان های کوتاه اطراف بسته و چشم انداز بناهای بلند مجاور خود را نیز مسدود می سازند.

مجتمع های مسکونی، خصوصا نوع بلند مرتبه آنها، از نظر مقیاس، فرم و خصوصیات ساختمانی، بر جنبه بصری و سیمای شهری تاثیر گذارند.

مقیاس در طراحی مجموعه های مسکونی

به صورت کلی در طراحی مجموعه های مسکونی، سه مقیاس عمده مورد بحث می باشد که در ذیل به هر یک از آنها پرداخته شده است.

• مقیاس پیوند خارجی مجموعه های مسکونی با فضاهای اطراف: در این مقیاس مهمترین مسئله، ایجاد تداوم و ارتباط کالبدی – اجتماعی مجموعه ها با محیط اطراف خود و نیز ایجاد ماهیت و شناسه محلی است.
• مقیاس پیوندهای داخلی مجموعه ها: در این مقیاس فراهم آوردن تعادل میان خلوت و تعامل اجتماعی، روش های برقراری امنیت، جهت یابی و ساماندهی دسترسی از موضوعات مهم طراحی است.
• مقیاس واحدهای مسکونی: در این مقیاس پیوندها و رابطه فضاهای داخلی مسکن با فرهنگ و شیوه زندگی ساکنین، مورد توجه طراحی می باشد.

طراحی انواع مجتمع ها از نظر نوع ساختار

طراحی مجتمع های مسکونی از نظر ساختاری به سه گونه انجام می شود که در ادامه به هر یک از آنها پرداخته خواهد شد.

ساختار پراکنده بلوک ها

این نوع ساختار در طراحی مجتمع ها منجر به ایجاد تنوع فضایی و طیف متفاوتی از حریم خصوصی و عمومی در فضای باز می گردد. همچنین در این گونه ساختار میزان نورگیری مستقیم آپارتمان ها و تهویه طبیعی بین بلوکها افزایش می یابد. فاصله بین بلوک ها مطابق ضوابط شهرسازی و معماری باید به نحوی باشد که منجر به قطع تابش زمستانی خورشید و ایجاد اشراف در آپارتمان ها نگردد.

ساختار نواری بلوک ها

این نوع ساختار چیدمانی محافظه کارانه و منطبق بر ساختار فضایی حاکم بر خیابان های شهر به حساب می آید. در ساختارهای اینچنینی، چند بلوک از طرفین به یکدیگر متصل شده و نورگیری فقط از دو نما ممکن می باشد. گونه نواری در مجتمع های مسکونی کمتر از شش طبقه حاکم است و در ساختمان های بلندمرتبه دیده نمی شود.

ساختار متمرکز بلوک ها

در ساختار متمرکز، بخش ساخته شده غالبا در مرکز قرار گرفته و از چهار طرف نورگیری میسر است . مشکل اشرافیت، دید به حریم خصوصی آپارتمان های دیگر و جلوگیری از تابش خورشید در این گونه ساختار وجود ندارد . اما، در بلوک های بزرگ منجر به انحصار در نورگیری و تهویه محیط داخلی می گردد و طراحان مجبور به احداث حیاط خلوت و نورگیرهای داخلی هستند . مدل متمرکز، در بناهای نیمه بلند حاکم است و معمولا مطابق با ضوابط شهرداری، بنا در قسمت شمالی و یا جنوبی ساخته می شود.

مجتمع مسکونی ممکن است تماما از خانه های ویلایی مستقل تشکیل شده باشد.

فضای بازی کودکان

امنیت کودکان در محله های مسکونی به ویژه در محیط شهرهای بزرگ و در برابر خطرهای آمد و شد وسایل نقلیه، یکی از مهمترین مسائلی است که هنگام طراحی فضاهای باز نواحی مسکونی باید به آن توجه داشت. یکی از مهمترین عوامل رشد و پرورش کودکان ارتباط مستقیم آنان با فضای باز یا طبیعت زنده است که امکان رشد و بالندگی استعدادها و سلامت کودکان را فراهم می آورد. در نتیجه تأمین محل بازی کودکان و جلب رضایت آنها و همینطور جلب اطمینان والدین از سرگرمی سالم و رشد و امنیت فرزندان، از عوامل تاثیر گذار بر رضایت ساکنین از طراحی مجتمع های مسکونی خواهد بود. امنیت کودکان را می توان از طریق نظارت مستقیم والدین و تسلط آنها بر فرزندان از فضای درون واحدها به پهنه مشاع تامین کرد.

توصیه هایی در طراحی مجتمع های مسکونی

ـ کاهش توانایی کودکان در حرکت کردن و واکنش های سریع باید در طراحی فضاهای مسکونی در نظر گرفته شود. وجود سلسله مراتب در دسترسی ها می تواند تا حد زیادی راهگشا باشد.

ـ قدم های کودکان ،کوتاه تر و با ارتفاع بیشتر، در فاصله بیشتری در عرض، و با زمان طولانی تری برداشته
می شوند. توجه به این نکات در طراحی مجتمع های مسکونی می تواند تا حد زیادی به مناسب سازی محیط مسکونی برای کودکان کمک کند.

ـ محیط های سبز برای آرامش روح و جسم هستند، پس سعی در این خواهد بود که از مخلوط کاری و درهم کردن رنگها و ایجاد فضایی مشوش خودداری کرده تا فضایی آرام ساخته شود. ایجاد شکستگی در سطوح، استفاده از اختلاف سطح و به کار گیری اِلمان های مجرد به تعداد زیاد نیز باعث اغتشاش صحنه می شود و آرامش محیط را از بی می برد.

ـ یک جهت حرکت کنترل شده و منظم خیلی بهتر از یک مسیر حرکتی نامنظم و سردرگم است. اگر حرکت در فضای مجتمع به صورت وضعی باشد و افراد از هر کجا که مایل باشند بتوانند عبور کنند، محیط آسیب می بیند و کیفیت خود را از دست می دهد.

امنیت کودکان را می توان از طریق نظارت مستقیم والدین و تسلط آنها بر فرزندان از فضای درون واحدها به پهنه مشاع تامین کرد.

مطالب بیشتر: