نکاتی در ارتباط با مال منقول و غیر منقول و آثار حقوقی آن

توضیحاتی درباره مال منقول و غیر منقول

در این محتوا ابتدا در ارتباط با تعریف مال و انواع آن توضیح داده شده است و سپس تفاوت مال منقول و غیر منقول  از نظر حقوقی بررسی می‌گردد.

مال از نظر حقوقی به چیزی گفته می‌شود که مفید و قابل تملک توسط کسی  باشد. بطور کلی مال به دو نوع مال منقول و غیر منقول تقسیم می‌گردد که مفهوم آن‌ها در زیر شرح داده شده است.

نوع اول از مال منقول و غیر منقول اموال منقول می‌باشد. اموال منقول به اموالی گفته می‌شود که قابل حمل بوده و در اثر حمل آن از مکانی به مکان دیگر، آسیب و زیانی به آن اموال وارد نمی‌گردد.  از نمونه‌های اموال منقول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

– پول، تلفن همراه، فرش، خودرو، کولر، مبلمان، بخاری، تلویزیون، حق سرقفلی

–  آثار هنری به شرطی که جابجایی آن‌ها باعث آسیب به این آثار هنری نگردد.

–  دیون مادی مانند پول رهن و اجاره املاک

–  مصالح ساختمانی تا زمانی که در بنا بکار نرفته باشد. به عنوان مثال پاکت سیمان تا زمانی که در ساخت بنا بکار نرفته باشد و یا تیرآهن و میلگرد تا زمانی که در ساخت بنا استفاده نشده باشد جزء اموال منقول محسوب می‌گردد. همچنین معادل انگلیسی اموال منقول   Personal Property  می‌باشد.

 خودرو ( مال منقول )

–  اموال غیر منقول

نوع دوم از مال منقول و غیر منقول  اموال غیر منقول می‌باشد. اموال غیر منقول به اموالی گفته می‌شود  که قابل حمل نبوده و یا در اثر حمل آن از مکانی به مکان دیگر آسیب و زیان به آن اموال وارد می‌شود. همچنین معادل انگلیسی آن  Real Property  می‌باشد. از نمونه‌های اموال غیر منقول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

–  خانه مسکونی، آپارتمان، مغازه، زمین، معدن

–  آثار هنری و مجسمه‌هایی که انتقال آن‌ها باعث آسیب و تخریب آن‌ها گردد.

–  مصالح ساختمانی در زمانی که در بنا بکار رفته باشد. به عنوان مثال لوله‌ها که در درون زمین بکار رفته است یا میلگرد و تیر آهنی که در ساخت بنا بکار رفته باشد.

– محصولات کشاورزی و باغی تا زمانی که درو یا چیده نشده باشند. مثلا اگر بخشی از آن‌ها چیده شده باشند جزء اموال منقول محسوب شده و مابقی جزء اموال غیر منقول محسوب می‌گردد.

–  وسایل و تجهیزات کشاورزی مانند پمپ، لوله‌های آبیاری، ماشین آلات  و حیواناتی که برای کشاورزی و زراعت اختصاص داده شده‌اند.

– حق انتفاع به مانند حق عبور از معبر یا کوچه

قوانین مربوط به مال منقول و غیر منقول دارای تفاوت‌های زیادی هستند. حتی در دعاوی حقوقی این اموال از قبیل ادعای مالکیت مال منقول و غیر منقول، توقیف آن‌ها و هزینه‌های دادرسی تفاوت‌های اساسی دارند. لازم به ذکر است که این دسته بندی در نگاه اول ممکن است در زندگی معمولی افراد اهمیت چندانی نداشته باشد ولی از نظر قوانین حقوقی بسیار با اهمیت می‌باشد.

تقسیم بندی مال منقول و غیر منقول

مال منقول و غیر منقول هر کدام جداگانه به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.

انواع مال منقول

– اموال منقول ذاتی

نوع اول از مال منقول و غیر منقول، اموال منقول ذاتی است. اموال منقول ذاتی به اموالی گفته می‌شود که ملموس و قابل انتقال باشد. به عنوان مثال یک مداد مال منقول ذاتی به شمار می‌آید چون می‌توان آن‌را بدون آسیب  از یک مکان به مکان دیگری منتقل نمود.

– اموال در حکم منقول

نوع دوم از مال منقول و غیر منقول، اموال در حکم منقول می‌باشد.  اموال در حکم منقول به اموالی گفته می‌شود که به منافع و حقوق این اموال مربوط می‌گردد. به عنوان مثال سهام شرکت، پول اجاره و ثمن مبیع جزء اموالی هستند که به نام اموال در حکم منقول محسوب می‌گردد. لازم به ذکر است که ثمن مبیع به معنای پول یا معوض چیزی که معامله شده است می‌باشد.

ویلا  ( مال غیر منقول )

انواع اموال غیر منقول

– اموال غیر منقول ذاتی

نوع اول از مال منقول و غیر منقول، اموال غیر منقول ذاتی است. اموال غیر منقول ذاتی به اموالی گفته می‌شود که بطور ذاتی و قبل از دخالت انسان قابلیت جابجایی و انتقال ندارند. به عنوان مثال زمین و معادن از این نوع اموال می‌باشند.

– اموال غیر منقول  به واسطه عمل انسان

نوع دوم  از مال منقول و غیر منقول، اموال غیر منقول به واسطه عمل انسان می‌باشد. اگر به دلیل کار کردن انسان،  اموالی به ساختمان یا بنایی متصل شوند و جداسازی آن‌ها از ساختمان موجب تخریب آن‌ها گردد.  به آن‌ها  اموال غیر منقول به واسطه عمل انسان می‌گویند. به عنوان مثال میلگرد و یا تیرآهن در ابتدا مال منقول می‌باشد. زمانی که در ساختمان از آن استفاده می‌گردد دیگر بدون خرابی ساختمان نمی‌توان از آن اموال استفاده کرد. به همین دلیل جزء اموال غیر منقول به واسطه عمل انسان محسوب می‌شوند. همچنین به عنوان مثال آثار هنری مانند یک مجسمه که در مکان دیگری ساخته شده است جزء اموال منقول بوده است. اگر این مجسمه را بر روی دیوار یک ساختمان نصب کنند بطوریکه برداشتن مجسمه از دیوار موجب خسارت به مجسمه گردد هم همین حکم را دارد.

–  اموال غیر منقول حکمی

نوع سوم از مال منقول و غیر منقول، اموال غیر منقول حکمی می‌باشد. اموال غیر منقول حکمی به اموالی گفته می‌شود که از نظر دادگاه و توقیف اموال بخش جدایی ناپذیر املاک غیر منقول ذاتی به حساب بیایند. به عنوان مثال پمپ آب یک زمین کشاورزی که در آن زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد جزء اموال غیر منقول حکمی می‌باشد.

–  اموال غیر منقول تبعی

نوع چهارم از  مال منقول و غیر منقول ، اموال غیر منقول تبعی است. حق منتفع شدن از اموال غیر منقول را اموال غیر منقول تبعی می‌نامند. به عنوان مثال حق سکنی و خلع ید جزء اموال غیر منقول تبعی می‌باشد.

ابزار آلات کشاورزی

اثرات تقسیم اموال به مال منقول و غیر منقول

با توجه به تقسیم بندی‌های مذکور بر مال منقول و غیر منقول ، آثار حقوقی زیادی بر مال منقول و غیر منقول حاکم است که در زیر به برخی از این آثار حقوقی در قوانین حقوقی ایران اشاره می‌گردد.

–   در نقل و انتقال مال منقول و غیر منقول، مال غیر منقول باید به صورت رسمی و با سند ثبتی انجام گیرد. در صورتیکه برای مال منقول چنین شرطی وجود ندارد.

–  قیم فرد بدون مجوز دادستان امکان فروش یا رهن اموال غیر منقول مولی علیه را ندارد.

–  افراد خارجی اجازه خرید اموال غیر منقول را ندارند و فقط اجازه دارند برای سکونت یا شغل خود اموال غیر منقول را خرید و تملک نمایند. ولی برای تملک اموال منقول چنین محدودیتی برای آن‌ها وجود ندارد.

–  جهت رسیدگی به دعاوی مربوط به مال منقول و غیر منقول ، جهت مال غیر منقول باید به دادگاه صالحه در حوزه اموال غیر منقول مراجعه کرد. در صورتیکه  جهت سایر دعاوی معمولا در دادگاه محل اقامت خوانده طرح دعوا انجام می‌گردد.

–  حق ارتفاق و حق شفعه صرفا به اموال غیر منقول مربوط می‌گردد. البته لازم است مفهوم حق شفعه طبق ماده ۸۰۸ قانون مدنی توضیح داده شود. حق شفعه طبق این قانون مال غیر منقولی است که بین دو فرد مشترک باشد و یکی از دو شریک سهم خود در مال غیر منقول را به شخص دیگری منتقل کند. در این صورت شریک دیگر می‌تواند سهم مذکور را در مال غیر منقول با قیمتی که مشتری داده است بخرد و آن سهم مال غیر منقول را نیز به تملک خود درآورد. همچنین حق ارتفاق ( مانند حق عبور از معبر) نیز از اموال غیر منقول و تابع قوانین مربوط به این اموال می‌باشد.

اثبات مالکیت مال منقول و غیر منقول

اثبات مالکیت مال منقول و غیر منقول به روش‌های زیر قابل اثبات می‌باشد.

–   سند مالکیت رسمی که در دفتر اسناد رسمی ثبت شده باشد. لازم به ذکر است که سند رسمی مهمترین سند مالکیت برای هر فرد می‌باشد.

–  شهود

البته شهود باید دارای شرایط زیر باشند. بالغ و عاقل باشند. عدالت داشته باشند. در دعوای مربوطه ذینفع نباشند. با یکی از طرفین دعوا خصومت و دشمنی نداشته باشند. اشتغال به تکدی گری نداشته باشند. ولگرد نباشند.

مبلمان ( مال منقول )

–  وجود قراردادی که دلالت بر انتقال مال به خواهان دعوا داشته باشد.

–  خواهان،  رسید بانکی یا دست نویس به عنوان رسید پرداخت پول داشته باشد.

وصیت مال منقول و غیر منقول

هر شخصی می‌تواند حداکثر تا یک سوم مال منقول و غیر منقول خود را وصیت کند و بیشتر از آن قانونی نمی‌باشد. البته فرد می‌تواند با حفظ شرایط زیر بیش از یک سوم مال منقول و غیر منقول خود را وصیت نماید.

– در صورتی فرد می‌تواند بیش از یک سوم مال منقول و غیر منقول خود را وصیت کند که با اجازه وراث خود باشد و اگر فقط بعضی از وارثین اجازه دهند این اجازه به نسبت سهم آنان نافذ می‌باشد.

–   فرد بدون وارث می‌تواند کل مال منقول و غیر منقول خود را وصیت کند.

توقیف اموال

مال منقول و غیر منقول را می‌توان به روش‌های زیر توقیف کرد.

– اموال منقول نظیر خودرو، موتور، سیم کارت که دارای سند مالکیت هستند را هم از طریق اجرای ثبت و هم از طریق توقیف اموال ( قرار تامین خواسته ) می‌توان توقیف نمود.

– اموال منقولی که در یک محل ( مانند اثاثیه و وسایل آن محل )  وجود داشته باشد. البته اصل بر این است که این وسایل مربوط به صاحب ملک می‌باشد. مگر این‌که فرد دیگری مدارکی برای مالکیت آن‌ وسایل و اثاثیه داشته باشد.

–  چنانچه مال غیر منقول مانند خانه و زمین دارای سند رسمی مالکیت باشد باید آن اموال را از طریق اجرای ثبت اسناد توقیف نمود.

– چنانچه مال غیر منقول دارای سند رسمی نباشد ابتدا باید مالکیت وی نسبت به مال غیر منقول اثبات گردد و سپس نسبت به توقیف آن اقدام گردد.

مطالب بیشتر: