آنچه باید در مورد مسکن ملی بدانیم

از مسکن اجتماعی تا مسکن ملی

مسکن ملی نام جدید مسکن اجتماعی « Social Housing  » است. نیاز به مسکن یکی از اساسی ترین نیازهای بشر است و به نوعی یکی از ابتدایی ترین حقوق انسانی بر شمرده می شود. بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارائه خدمات رفاهی یکی از وظایف دولتها است. اما ساخت و ارائه مسکن مناسب و ارزان قیمت در ایران تنها مربوط به دوره بعد از انقلاب نیست. همواره در ایران و سراسر جهان، بسیاری از دولت ها جهت ساخت و تهیه مسکن برای اقشار محروم و ضعیف جامعه دست به اقدامات وسیعی زده اند. این اقدامات گاه موثر و گاه عامل ایجاد مشکلات جدیدی شده اند. در ادامه به بررسی ساخت اولین مسکن های اجتماعی در ایران و سایر کشورها خواهیم پرداخت و در نهایت به طرح جدید ساخت مسکن اجتماعی در ایران تحت نام مسکن ملی می پردازیم.

مسکن اجتماعی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

مسکن اجتماعی نوعی از مالکیت است که در آن مالک (دولت) مسکن های موجود را به صورت استیجاری در اختیار گروه هدف قرار می دهد. گروه هدف معمولا از دهک های پایین جامعه تشکیل شده اند. دولت با اجاره بهایی بسیار ارزان تر از بازار آزاد این خانه ها را در اختیار افراد محروم جامعه می گذارد تا از این طریق سهم هزینه مسکن را در سبد هزینه خانوارهای دهک های درآمدی پایین، کاهش دهند. به این صورت این افراد کم بضاعت امکان پس انداز و تهیه مسکن را در سال های آتی خواهند داشت. بنابراین دو ویژگی اصلی مسکن اجتماعی عبارتند از:

۱ـ اجاره بهایی بسیار کمتر از بازار آزاد

۲ـ عرضه اختصاصی این مسکن ها به گروه های هدف

تاریخچه ایجاد مسکن اجتماعی

از نظر تاریخی مسکن اجتماعی از دیرباز در کشورهای اروپای شمالی و نیز کشورهایی با نظام سوسیالیستی وجود داشته اند. بعد از جنگ های جهانی و پایین آمدن توان اقتصادی مردم، دولتها بیش از پیش در اقتصاد و بویژه حوزه مسکن دخالت کردند. این دخالت در جهت بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد زمینه لازم برای تهیه مسکن و خانه دار شدن قشر کم درآمد صورت می گرفت. در ایران دوره پهلوی نیز، سیاست های توسعه گرایانه حکومت که همراه با تمرکز گرایی بود، باعث مهاجرت انبوه مردم از روستاها و شهرهای کوچک به تهران شد.

جنگ جهانی و خرابی های ناشی از آن اساسی ترین عامل دخالت دولت ها در بازار مسکن بود

عوامل اصلی جذب جمعیت به تهران در زمان پهلوی اول عبارت بودند از:

۱ـ تمرکز شدید امور اقتصادی و سیاسی در پایتخت (تهران) به صورتی که افراد برای انجام کوچکترین کارهای اداری مجبور بودند به تهران سفر کنند.

۲ـ جنگ جهانی و اشغال کشور توسط متفقین که باعث از بین رفتن امنیت در کشور شده بود. مردم برای امنیت بیشتر مایل بودند به مرکز حکومت نزدیک باشند.

۳ـ قحطی و تورم فزاینده، مردم را به امید یافتن کار به شهرهای بزرگتر و بویژه تهران می کشاند.

در زمان پهلوی دوم دلایل مهاجرت مردم از روستا به شهرها تغییر کرد. در آن زمان اکثر کارخانجات و ادارات دولتی و… در تهران دایر بودند. با شیوه های نوین سرمایه داری تهران به قطب فعالیت های اقتصادی کشور تبدیل شده بود. کارخانه ها، سازمان ها و شرکت های خصوصی به این جمعیت مهاجر به چشم نیروی کار ارزان نگاه می کردند و پذیرای آنها بودند. با جذب مهاجرین توسط صنایع و شرکت های در حال توسعه، تهران با یک بحران کم سابقه کمبود مسکن مواجه شد. این کمبود مسکن با روی کار آمدن محمدرضا شاه پهلوی ایجاد و در دهه های ۳۰ و ۴۰ شمسی برای حل این مشکل راهکاری ارائه شد با عنوان، کوی های مسکونی!

کوی های مذکور از الگوهای نوین معماری و سبک جدید زندگی شهرنشینی پیروی می کردند. اکثر ساختمان های این کوی ها ساختمان هایی دو طبقه بودند. این کوی ها در زمین های موات اطراف شهرها ساخته می شد و تمامی زیر ساخت های مورد نیاز توسط معماران و مهندسین برای آن ها در نظر گرفته می شد. از جمله زیر ساخت های مربوط به حمل و نقل، آب، برق، تلفن و… اولین کوی ساخته شده بر اساس این طرح کوی چهارصد دستگاه میدان ژاله بود. پس از اتمام کار و اسکان مردم، هر سه گروه مرتبط با این طرح یعنی، مردم، دولت و معماران از نتیجه کار راضی بودند. این رضایت باعث ایجاد دلگرمی و ساخت کوی های بیشتری شد. از جمله آنها می توان به کوی های نارمک، نازی آباد، شهرآرا، تهران ویلا، کن، مهران و سیزده آبان اشاره کرد.

طرح های ساخت مسکن ارزان قیمت در دوره پس از انقلاب

همانطور که بیان شد در ایران نیز همچون سایر کشورهای جهان طرح های ساخت مسکن اجتماعی در برهه های تاریخی بخصوصی برای اسکان قشر کم درآمد اجرا شد. در دوره پس از انقلاب اسلامی نیز شاهد اجرای طرح های متعددی در این رابطه بودیم. اولین راهکارهای ارائه شده برای حل این معضل، ساخت شهرهای جدید در اطراف کلان شهرها بود که در اصطلاح به آنها شهرهای اقماری نیز می گویند.

این شهرها سرریز جمعیت مادر شهرها را جذب خود می کنند. شهرهای اقماری در واقع نقش خوابگاهی دارند. جمعیت این شهرها در طول روز به مادر شهرها که محل اشتغال آنها است، سفر می کنند. این جمعیت بعد از ساعات اداری به شهرهای اطراف مادر شهر (شهرهای اقماری) که محل سکونتشان است باز می گردند. دومین راهکار به سیاست ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیررسمی مربوط می شود. منظور از سکونتگاه های غیررسمی در واقع همان زاغه ها و بافت مساکن غیر رسمی در حاشیه شهرهای بزرگ است. در این میان دو طرح بزرگ تر از سایر طرح ها بوده که در ذیل به آنها خواهیم پرداخت.

۱ـ طرح مسکن مهر

مسکن مهر نامی ابتکاری برای ساخت سالانه یک میلیون و پانصد هزار خانه و عرضه آن به اقشار کم درآمد است که در دولت آقای احمدی نژاد به تصویب مجلس رسید. اساس این طرح بر پایه حذف قیمت زمین از هزینه ساخت مسکن برای اقشار محروم و ضعیف جامعه بود. به این شکل که دولت زمین های اطراف کلان شهرهایی چون تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و… را برای ساخت مسکن ارزان قیمت به اجاره بلند مدت در می آورد. بر این اساس مالکین مسکن مهر در واقع مالک ساختمان هستند نه زمینی که ساختمان روی آن ساخته شده است. به لحاظ حقوقی، مالکین مسکن مهر تنها مالکیت اعیانی دارند و هرگونه فروش و انتقال ملک همراه با عرصه (زمین) خلاف قانون است و باطل شمرده می شود.

مسکن مهر، مساکن اجتماعی بدون زیرساخت های شهری

ـ مسکن مهر، مسکن اجتماعی بدون زیرساخت شهری

به این طرح ایرادات زیادی وارد شده است. اساسی ترین آن نحوه انتخاب زمین برای ساخت این ساختمان ها است. زمین های ارائه شده توسط دولت برای ساخت مسکن مهر اغلب در حاشیه شهرهای بزرگ واقع شده اند. این زمین های حاشیه ای، فاقد زیرساخت های شهری مثل مسیرهای ارتباطی مناسب، آب، برق، گاز و تلفن بودند. به طوری که در سال های بعد که این طرح به دولت آقای روحانی واگذار شد اساسی ترین مشکل در تحویل دادن ساختمان های ساخته شده به مردم نبود زیر ساخت های شهری بوده و هست.

مسکن مهر، گتوهای عصر جدید

شاید بارها و بارها نام گتو را در فیلم های مربوط به جنگ جهانی دوم شنیده باشید. در طول تاریخ گتوها محله هایی در حاشیه شهرها و به دور از اجتماع شهر نشین بودند. ساکنین این محله های مطرود اغلب از نظر نژاد، مذهب، سطح درآمد با ساکنین اصلی شهر تفاوت داشتند. مشهورترین گتو در تاریخ، گتوهای یهودیان در زمان حکومت آلمان نازی است. در زمان حال می توان به گتوهای سیاهپوستان آمریکایی ـ آفریقایی در ایالات متحده آمریکا اشاره کرد.

با توجه به نحوه انتخاب مکان ساخت مسکن مهر در حاشیه شهرها، این مکان گزینی به نوعی یادآور گتوها است. مسکن مهر در حاشیه شهر های بزرگ با عرضه خانه های کوچک و ارزان قیمت تر، این مساکن را به محل تمرکز قشر ضعیف جامعه تبدیل کرده است. با توجه به عدم وجود زیرساخت های مناسب شهری و دوری از سایر اقشار جامعه، بویژه قشر مرفه و متوسط، مردم ساکن این خانه ها به نوعی در معرض سرخوردگی قرار دارند. این نوع مسکن اجتماعی به دلیل تمرکز فقری که ایجاد می کند، پس از مدتی منجر به شکل گیری نواحی نامناسب شهری می شود که تعارضات اجتماعی و بزهکاری از نتایج قطعی آن است.

ساخت مسکن مهر به دور از بافت اصلی کلان شهرها

در دولت یازدهم و دوازدهم به ریاست آقای روحانی طرح ساخت مسکن ملی (مسکن اجتماعی) برای مقابله با گرانی افسار گسیخته قیمت ملک به اجرا درآمد. دولت یازدهم و دوازدهم به طرح مسکن مهر اعتقاد چندانی نداشت. این عدم تمایل به ادامه این طرح به دلیل تمام ایراداتی بود که در بالا به چند نمونه از آن اشاره کردیم. با این وجود این دولت در کنار تصویب و اجرای طرح مسکن ملی، اقدام به تکمیل و تحویل بیش از ۵۰۰ هزار مسکن مهر ناتمام نیز کرد. طرح مسکن ملی در نظر دارد تا ۴۰۰ هزار مسکن را برای عرضه به جامعه هدف (قشر کم بضاعت جامعه) تهیه کند. در مرحله اول ۱۸۰ هزار مسکن به مرحله بهره برداری خواهد رسید. به هر واحد بین ۷۵ تا ۱۰۰ میلیون وام با سود بانکی ۱۸ درصد تعلق می گیرد و بازپرداخت وام نیز طی ۱۲ سال صورت می پذیرد.

دو تفاوت عمده طرح مسکن ملی با مسکن مهر عبارتند از:

مکان گزینی

مکان گزینی ساخت مسکن ملی در داخل بافت شهری است. به طوری که از نظر تامین زیرساخت شهری مشکلاتی چون مسکن مهر نخواهند داشت.

ارتفاع ساختمان ها

در طرح مسکن ملی ارتفاع ساختمان ها بر خلاف طرح مسکن مهر کوتاه و کم واحد خواهد بود. به طوری که ساختمان ها حداکثر هفت طبقه خواهند داشت. این موضوع دومین برتری طرح مسکن ملی نسبت به مسکن مهر است. بلوک های مسکن مهر مرتفع است و واحدهای زیادی را در خود جای داده است که مانع آسایش ساکنین می شود.

طرح مسکن ملی

مسکن ملی به چه کسانی تعلق می گیرد؟

برای پاسخ دادن به این سوال کافی است تا به آدرس saman.mrud.ir سری بزنید. با انتخاب قسمتی که با کادر قرمز رنگ در شکل مشخص شده به صفحه ای هدایت خواهید شد که در آن شرایط متقاضیانی که شامل طرح می شوند، ذکر شده است. در قسمت پایین همین صفحه مدارک مورد نیاز متقاضی در هنگام ثبت نام آورده شده است. در این صفحه همچنین به امکانات طرح شامل تسهیلات بانکی و نیز نحوه پیگیری درخواست متقاضی پرداخته شده است. در صورت هرگونه ابهام به بخش سوالات متداول مراجعه کنید. همچنین در صورت داشتن مشکل در انجام مراحل ثبت نام می توانید در وقت اداری با شماره های ذیل تماس بگیرید.

۰۲۱۸۸۶۴۶۳۹۰ تا ۰۲۱۸۸۶۴۶۳۹۴

برای ثبت نام در طرح مسکن ملی به آدرس saman.mrud.ir  و یا Tem.mrud.ir مراجعه کنید

مسکن ملی طرحی در حمایت از رشد جمعیت

طبق آمار سال ۱۳۹۰ نرخ رشد جمعیت ایران برابر با ۱.۳ بوده که اگر با همین روند نزولی پیش رود در سال ۱۴۲۰ به صفر خواهد رسید. همچنین با ادامه این روند شاخص سالخوردگی جمعیت بالا رفته و تا سال ۱۴۱۰ جامعه ایران دچاری پیری جمعیت می شود. نداشتن مسکن و زندگی در خانه های کوچک تمایل افراد جامعه را به داشتن فرزند کاهش می دهد. اکثر زوج های جوانی که در مسکن های اجتماعی چون مسکن مهر زندگی می کنند، به دلیل کوچکی فضای خانه و نیز بافت فرهنگی و اجتماعی نامساعد این مجتمع ها اقدام به بچه دار شدن را به بعد موکول می کنند.

طرح مسکن ملی با اولویت قرار دادن خانواده های دارای سه فرزند یا بیشتر در ثبت نام و عرضه مسکن به آنها، به نوعی خانواده ها را به افزایش نرخ زاد و ولد تشویق می کنند. از طرف دیگر چون این مساکن در بافت داخلی شهرها احداث می شوند مشکلات زیرساختی و فرهنگی طرح مسکن مهر را نخواهند داشت. خانواده ها در این محیط احساس امنیت خاطر خواهند داشت. اما باید در نظر داشت که افراد یک جامعه غیر از مسکن نیاز های اقتصادی دیگری نیز دارند که در صورت مهیا نبودن آنها رشد جمعیت حالت نزولی خود را حفظ خواهد کرد. از جمله این عوامل بازدارنده در عصر حاضر، بالا بودن نرخ بیکاری و پایین بودن امید به آینده در افراد جامعه است.

مطالب بیشتر: